Część  3

Bukovina 2011

 

Trudno było coś znaleźć do spania o trzeciej w nocy, mimo iż tuż obok nas w Sadovej  była cała masa pensionatów do wynajęcia. Postanowiliśmy przeczekać do rana w Guru Humorului. 

Rano główny punkt programu. Kolejno pięć przepięknych , malowanych Monastyrów, żeńskie, męskie.

Cały ten rejon Bukoviny to grupa unikatowych prawosławnych cerkwi ozdobionych malowidłami wewnętrznymi ale co najważniejsze zewnętrznymi, pokrywającymi ich fasady na całej powierzchni. Większość cerkwi i fresków pochodzi z 15 i 16 wieku  Osiem z nich jest wpisane na listę UNESCO.

Te które mieliśmy w planach to  :

Cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy w monastyrze Humor (zbudowana w 1530, freski zewnętrzne z 1535)

Cerkiew św. Jerzego w monastyrze Voroneţ (zbudowana w 1488, freski zewnętrzne z 1547)

Cerkiew Zwiastowania w monastyrze Moldoviţa (zbudowana w 1532, freski zewnętrzne z 1537)

Cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy w monastyrze Putna (zbudowana w latach 1481, 1498, 1654–1662)

Cerkiew Zmartwychwstania w monastyrze Suceviţa (zbudowana w latach 1581–1584, freski zewnętrzne z lat 1595–1596)

I te mieliśmy dzisiaj zobaczyć.

—  + — 

Jest tam jeszcze wiele innych , te zostaną na później , może kiedyś jeszcze je obejrzymy ( ? ) :

 Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Arbore (zbudowana w 1503, freski zewnętrzne z 1541)

 Podniesienia Krzyża Świętego w Pătrăuţi (zbudowana w 1487, freski zewnętrzne z ok. 1550)

Św. Mikołaja w monastyrze Probota (zbudowana w 1530, freski zewnętrzne z 1532)

Św. Jerzego w monastyrze św. Jana Nowego w Suczawie (zbudowana w latach 1514–1522, freski zewnętrzne z 1534)

Św. Demetriusza w Suczawie (zbudowana w 1534–1535, freski zewnętrzne z lat 1537–1538)

Św. Mikołaja w monastyrze Râşca (zbudowana w 1542, freski zewnętrzne z lat 1551–1552)

Św. Mikołaja w Bălineşti (zbudowana ok. 1493, freski zewnętrzne pochodzą z lat pomiędzy 1535 a 1538)

Św. Eliasza w Sfântu Ilie (zbudowana w 1488, freski zewnętrzne z okresu pomiędzy 1632 a 1653)

Św. Mikołaja w monastyrze Bogdana w Radowcach (zbudowana w latach 60. XIV w.)

Przemienienia Pańskiego w monastyrze Slatina (zbudowana w latach 1554–1558)

Zesłania Ducha Świętego w monastyrze Dragomirna (zbudowana w latach 1607–1609)

Jest też wiele innych równie wspaniałych , niemalowanych z zewnątrz.

— + —

 Zaczynamy od Homorului . Z samego rana , rześko  trochę i mgła wokoło.

 

Przed nami Monastirea Humorului , prawosławny monastyr z malowaną cerkwią pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy wpisaną na listę dziedzictwa światowego UNESCO. 

Pierwszy monastyr na tym miejscu został zbudowany około 14/15 wieku. Budowa kolejnego rozpoczęła się w 1530 roku . Z tego okresu zachowała się jedynie cerkiew składająca się z czterech części: nawy, przednawia, komory grobowej , przedsionka i arkad przed wejściem. Pięć lat po rozpoczęciu budowy cerkiew została ozdobiona freskami, których wykonanie nadzorował niejaki mistrz Toma z Suczawy.

Podjeżdżamy pod dużą bramę, typową dla prawosławnych klasztorów .  Brama solidnie osadzona w baszcie , nad nią kryte miejsce dla straży lub wojowników  ( ? ) .

 

        

Pusto , no przecież to niedziela i jakaś 7,00 rano.  Nieśmiało wchodzimy . Przed nami z mgły wyłania się niesamowita  świątynia.

       

Zatkało mnie z wrażenia. Spodziewałem się typowego kościoła , jak w Grecji czy Bułgarii czy nawet w innych rejonach Rumunii. Ale ten fantastyczny , o niezwykłym kształcie ,

                   

cały w malowidłach , do tego te daszki jak w ulach.

Od tej strony freski mocno podniszczone ale wyraźne , wyraźnie widoczne Drzewo Jessego , dla niewtajemniczonych to drzewo genealogiczne Chrystusa. Występujące głównie w religii prawosławnej .

Jesse z Betlejem to ojciec króla Dawida , a dziadek równie słynnego króla Salomona, z niego wyrasta pień drzewa a z niego kolejne łodygi zakończone wizerunkami królów żydowskich i innych przodków Chrystusa. Na samej górze jest Maria z dzieciątkiem.

Teraz przedsionek a na nim scena z sądu ostatecznego.

 Zaglądamy do środka póki nikogo nie ma, a tu niestety już krzątają się starsze siostry. Nie będzie fotek ze środka. Pstrykam jednak kilka „z przyczajki”. Nad głową , na kopule przedstawiona Maria. Po bokach różni święci.

Dalej komora grobowa ze sceną zaśnięcia Bogurodzicy i inne związane z narodzinami Chrystusa . W komorze tej złożone są szczątki fundatora monastyru Teodora Bubuioga . Dawniej nad komorą grobową był skarbiec. 

         

Teraz główna nawa , wszędzie święci, sceny męki pańskiej , ostatnia wieczerza . W absydach sceny z ukrzyżowania Chrystusa. W centralnej części największej kopuły Chrystus Pantokrator. Z przodu wspaniały złoty ikonostas. 

Mam moralne wyrzuty , że nie szanuję czyjegoś miejsca kultu ale żeby można było chociaż kupić jakieś pocztówki z wystrojem wnętrz monastyru ale niestety nie ma tu takich , zresztą jest jeszcze bardzo wcześnie. Niesamowite są te sufity i sklepienia. Nie chciałbym nikogo urazić ale porównałbym je do barwnych komiksów . Dziesiątki małych historyjek dotyczących religii i wydarzeń z nią związanych.

                                                                   

Co od razu rzuca się w oczy to całkowity brak rzeźb i to , że krzyż jest zawsze malowany .  Jednym słowem nie na tu żadnych figur . Do tego mnóstwo złota . Nie ma też konfesjonałów i .. organów. Liturgii prawosławnej towarzyszy wyłącznie chór. Niesamowite są te śpiewy cerkiewne. Podczas liturgii cały czas używa się kadzideł, wierni trzymają długie i cienkie, zapalone świece. 

Teraz podziwiamy to cudo z zewnątrz.

         

 Wszystkie ściany całe w malowidłach ale południowa strona najlepiej osłonięta przed wiatrem i deszczem ma zdecydowanie najlepiej zachowane freski. Wszystko to sceny z życia świętych. Jest scena ocalenia przez Marię Konstantynopola przed Persami , żywot św. Mikołaja i dużo innych. Dominuje kolor czerwony co później okaże się istotne.

       

Całkiem nieźle zachowały sie malowidła na filarach  , przedstawiają Św. Jerzego , wojowników i różnych mnichów. 

 W życiu nie widziałem tak malowanego kościoła. Istna perełka . Wokół cisza , przemykają pojedyncze siostry , pojawił się też pop.

     

Klasztor jest żeński . W 1786 tutejsze zgromadzenie zakonne zostało zlikwidowane przez władze austriackie. Później cerkiew pełniła funkcje parafialne a monastyr był ważnym ośrodkiem kulturalnym ale prawosławne mniszki powróciły w to miejsce dopiero po dwustu latach , w roku 1990 .

Spacerujemy po terenie . Wszędzie kwiaty , drzewa. Jak w parku . W oddali wysoka , stara baszta . To pozostałość po dawno zniszczonych murach obronnych otaczających dawniej monastyr. Zbudowana została w 1641 roku i jako jedyna po cerkwi przetrwała do dziś.  Dookoła wieży tuż pod dachem znajdują się drewniane hurdycje. Od dawien dawna wykorzystywana jest jako dzwonnica.

         

Mijamy starszego pana.

 .

Nie miałem odwagi podnieść aparatu . Niie wypadało, ale z tyłu … no cóż , ładny kapelunio.

Dookoła wszędzie róże .

Jeszcze jedna ciekawostka :  żeby cerkiew mogła posiadać wieżę musiała być ufundowana przeż króla lub księcia  ( tzw. fundacja książęca ) a nie przez osobę prywatną jaka był ten wspaniałomyślny Teodor.

Przy wyjściu mapka z okolicznymi monastyrami, Cały rejon Suceava. Jest tego trochę.

Spacerujemy po wiosce . Chałupki schludne . Przy każdej całkowicie różne , zdobione , kryte studnie. Nie wiemy , że to dopiero początek .

                     

Będzie ich więcej , dużo więcej. 

Spotykamy pierwszych mieszkańców . W odświętnych strojach podążają do monastyru. Bardzo przyjaźni, chętnie robimy sobie z nimi zdjęcia.

           

Coraz bardziej podoba nam się ta Bukovina. Jedziemy dalej . Po drodze przejeżdżamy przez Guru Homorului w niej katolicki zielony kościół.

             

Kawałek skręt na Voronet , minuta jazdy i mamy  następny , słynny Monastyr  Voronet . Przed nim wielki parking . Ho , ho . Musi tu przyjeżdżać sporo luda . Pewnie same autokary. Na razie „chwalić Boga ” pusto.

Voroneț – to obronny monastyr z malowaną cerkwią pod wezwaniem św. Jerzego . Podobnie jak Homorouli jest na liście UNESCO. 

Monastyr ufundował hospodar Stefan Wielki. Miał go ku tu temu skłonić niejaki Daniło, pustelnik mieszkający w Putnej pochowany póżniej w Voronet. Miał chłopak siłę przebicia bo na to samo udało mu się namówić hospodara w Putnej ale o tym dopiero się dowiemy …  o Danile też .

Sytuacja identyczna jak w Homouruli i jak się okaże we wszystkich tutejszych monastyrach .W 1786 r. władze austriackie zadecydowały o likwidacji zgromadzeń klasztornych, cerkwie pozostały świątyniami parafialnymi ale zakonnice lub zakonnicy w zależności od profilu klasztoru wrócili tu dopiero po 1990 roku.

 — + —

Bileciki , chusta na nogi i do środka.

 Jest już trochę później to i ludzi jakby więcej , monastyr jak marzenie , cały w malowidłach. Obchodzimy dookoła cały kościół.

Od tyłu na całej ścianie pozbawionej okien i drzwi wielki , jednolity fresk przedstawiajacy sceny z sądu ostatecznego . Fresk ten uznawany jest za najcenniejszy ze wszystkich malowanych fresków na monastyrach Bukoviny. Cała scena składa się z pięciu poziomów.

Na najwyższym poziomie fresku, bezpośrednio pod dachem, znajduje się się przedstawienie Boga Ojca przedstawionego jako Starca Dni , po którego bokach anioły zwijają niebo . Za nimi jest dwanaście znaków zodiaku , jeszcze dalej za nimi postacie archaniołów. To znak końca czasu . Ciekawe .

Na kolejnym poziomie, w centralnym miejscu przedstawiony jest Chrystus, a po jego bokach jak zwykle Maryja i Jan Chrzciciel. ( to deesis  ale o tym później)

W kolejnym poziomie w centrum znajduje się waga sprawiedliwości. Po jej lewej stronie, za aniołami  dusze ludzkie spoczywające na wadze, anioły walczą o nie . Dalej zbawieni czekający na wejście do nieba.

 Po prawej stronie wagi, kolejna scena walki o dusze pełna diabłów z rzeką piekielną do której strącani są potępieni .

Najniższy poziom przedstawia raj i piekło. Po lewej stronie znajduje się otoczony murem raj, nad którego bramą siedzi serafin , łatwo poznać bo ma sześć skrzydeł . Serafiny to najważniejsze z aniołów. Pod bramą czeka grupa zbawionych czekających na wejście do nieba. Jest tu oczywiście postać Św. Piotra.

W niebie znajdują się już przedstawieni na białym tle Maria , po bokach archaniołowie Michał i Gabriel . Jest też Abraham,  Izaak i Jakub. Jeszcze dalej rajskie drzewa i inne biblijne postacie.

 Słońce świeci niemiłosiernie aż trudno zrobić zdjęcie przy takim blasku.

       

Na  bocznych elewacjach różne równie piękne freski . Po stronie południowej znajduje się typowe dla bukowińskich cerkwi Drzewo Jessego o którym wspominałem przy Homouruli.

Na wszystkich freskach zewnętrznych dominuje kolor błękitny zwany też błękitem z Voroneț . Większość fresków powstała w 1547 r.

Przez niskie , boczne drzwi wchodzimy do przedsionka . Nad wejściem do głównej części cerkwi tablica informująca , że cerkiew zbudowano w 1488 roku i to tylko w trzy miesiące i trzy tygodnie . Wtedy składała się tylko z nawy i tzw. przednawia.  Oczywiście Cały przedsionek w malowidłach. Nad nami scena deesis czyli prawosławnej świętej trójcy gdzie centralną postacią jest Chrystus Pantokrator obok po lewej Maryja , po przeciwnej Jan Chrzciciel. Dalej znowu apostołowie i anioły , poniżej stóp Chrystusa rzeka piekielna . Po środku Adam i Ewa . Dalej prorocy, męczennicy i inni. Wszystko bajecznie kolorowe. Szczególnie sufity.

Dalej sceny z życia Św. Mikołaja ale nie tego z Laponii na wozie z reniferami tylko tego Świętego z Miry. Wystarczy spojrzeć na patronów kościołów , klasztorów , miast, miasteczek , wsi , wysp i wszelkiego dobra w krajach takich jak Rumunia , Bułgaria , Grecja i reszty Bałkanów aby przekonać sie , że ogromna większość nazywa się Sv. Nicolas , Agios Nicolaos czy równie podobnie. Samych malowanych monastyrów w Bukovinie , których jest patronem jest cztery i jeszcze kościół w Moldovencu. No może dorównuje mu Hagia Sophia ale nie w Rumunii . Swoją drogą ten właśnie święty był pierwowzorem naszego współczesnego dziadka z brodą.

Na filarze Św. Jerzy , patron całej cerkwi. Jest też portret pustelnika Daniły i metropolity mołdawskiego Grigore Rosca dzięki któremu w 1547 roku do dwóch wspomnianych pomieszczeń dobudowano właśnie ten przedsionek o dwóch wejściach i w nim też pochowany jest ten Rosca .

Nieśmiało zaglądam do środka . Cholera , majta mi się między nogami  ta chusta.

Z cichacza pstrykam parę nielegalnych fotek .

To co mamy nad głową na sklepieniach , niesamowite. Krok do przodu i pierwsza sala ( przednawie ).

W kopule sklepienia Matka Boska z Dzieciątkiem . Na ścianach sceny z życia patrona , czyli Św. Jerzego.

 Kilka kroków i jesteśmy w nawie. Z  przodu oczywiście wspaniały ikonostas i masa cudownych ikon. W absydach sceny ewangeliczne głównie z życia Chrystusa. Na jednej ze ścian obraz wotywny fundatora klasztoru , Stefana Wielkiego .

Obraz wotywny to namalowana scena ofiarowania świątyni Matce Boskiej lub Chrystusowi przez fundatora . Ceremonia odbywa się za pośrednictwem świętych a fundator przekazuje trzymany w dłoniach model świątyni.

To najstarsze freski . W sklepieniu kopuły nad lampą Chrystus Pantokrator . Dookoła niego sześcioskrzydli Serafini  i zwykłe anioły. Dalej apostołowie i inne postacie biblijne . 

Spędzamy tu w ciszy trochę czasu , oglądając ikony i freski.

Wychodzimy. Na zewnątrz to samo, głupio się czuję w tej spódnicy ale nie wolno wchodzić na teren monastyru w krótkich spodenkach.

             
  Na specjalnych stojakach palą się wąskie , długie świece  , to tzw. Ofirky.  Jak inni stawiamy po jednej.

i zwiedzamy pozostały teren klasztoru. Dokoła piękne róże i inne kwiaty. Trochę budynków gospodarczych .

        

Po godzince wychodzimy i odpalamy znowu do Moldovencva.

Przemierzamy Bukowinę , dokoła przepiękne krajobrazy. Suszące się siano , bociany . Swojsko. Spokojnie i malowniczo. Z dala od zgiełku miast i miasteczek . Zupełnie inny świat . Sielanka.

             

  boćki się chyba wyprowadziły ? 🙂

Nagle znak , Nie mieliśmy o tym monastyrze  pojęcia.,

Bez wahania dałem w lewo. No ładnie , znowu zjechaliśmy z planowanej trasy , to się zawsze sprawdza .

Robi się ciekawie. Wiejskie drogi , wyschnięta prawie całkiem rzeka. Niespecjalnie głęboka ale szeroka na kilkadziesiąt metrów.

                       

Nad nią przerzucona długa drewniana kładka , nie jakaś pierdoła , bite kilkadziesiąt metrów . Ciekawe jakie ma się samopoczucie przechodząc po niej gdy rzeka pod spodem szeroka i rwąca ? Nie byłbym sobą jak bym na nią nie wlazł. Jeszcze kiedyś wrócę do niej przy okazji podróży do Grecji.

Nie dajemy się , ruszamy w dolinkę . Po drodze mijamy kobietę z dzieckiem . obydwie w kolorowych strojach.

        

 Koty w cebulce. 

Bramy , furtki co prawda nie tak ładne jak w Maramureszu ale klimat ten sam.

         

choćby kobiety na ławeczkach.

Tutejsze studnie to prawdziwe dzieła sztuki.

Droga coraz węższa ale nie straszne nam takie rzeczy , powiedziałbym normalka.

             

dalej już nawet nie polna . Krówki , mostek , strumyk sobie płynie. Sielanka.

     

Wreszcie po kilometrze jest . A to niespodzianka a nawet nagroda. Na końcu dolinki , tuż obok strumienia . W zasadzie , w samych górach , malutki monastyrek .

         

Spotykamy Rumuńską rodzinę idącą na mszę , gość ma niesamowitą , haftowaną koszulę.

 Wchodzimy do środka . Stąd dopiero można podziwiać piękno budynków klasztornych i samego monastyru.

          

Sami Święci 🙂

Brama od środka i kolejni święci dookoła wieży.

           

 Do środka nie wchodzimy , właśnie trwa msza . Część osób głownie kobiety siedzą na zewnątrz. Słychać modlitwy przez głośniki ale delikatnie , cicho.

 

             

Jeden z mnichów chyba właśnie spowiada albo tylko daje rady młodej kobiecie.

Tuż przed samym  wejściem ganek bogato pokryty sakralnymi malowidłami , szczególnie sufit. 

O – ho , chyba się skończyło bo kilka pań własnie wyszło.  Z początku nieśmiało ale weszliśmy, nie chcieliśmy przeszkadzać. Jednak się nie skończyło , wychodzimy. 

 Kobiety bardzo kolorowo ubrane .

  Pytam może 15 letnią dziewczynę w ludowym stroju czy mogę jej zrobić fotkę, a ona ku naszemu zaskoczeniu płynnie i pewnie odpowiada nam po angielsku, że oczywiście, odpytując nas przy okazji  o wyznanie, czy też jesteśmy orthodox. Dowiadując się, że nie, pyta co tu robimy. Mówimy, że jesteśmy turystami z Polski. Trochę jest zaskoczona ale milutka. Żegnamy się i dalej w drogę

Jeszcze tylko chwila relaksu . Pomoczyłem nogi w lodowatym strumieniu , no i mostek , to lubię .

Wracamy ta samą drogą.

Zaglądamy do wioski . Wszyscy tu bardzo przyjaźni. Biedni ale życzliwi i uśmiechnięci .

Ciekawy ten dom , trochę jak w Bułgarii , trochę jak w Tyrolu. 

Wspaniały okaz nieznanego nam krzaczora , fantastyczny . Jakie ma liście , trochę jak lipka ale to nie to.

 Dziwne kolory mają tutejsze mruczki

             

Kolejna stara studnia

 

Po drodze malutkie miasteczka , Faseti, Vama 

Mają rozmach sk……. :)))))))  Jak mówił Siara, Siarzewski.

                     

Wjeżdżamy do Moldovenca

Câmpulung Moldovenesc –  Kimpulung Mołdawski , po starosłowiańsku Dołhopole – największa miejscowość górskiej części Bukowiny południowej położona nad rzeką Mołdawą.

 Kimpulung był kurortem wypoczynkowym i uchodził za najładniej położoną miejscowość całej Bukowiny . Dodatkowo było to uzdrowisko klimatyczne. Oprócz tego miasto jest znane z pobliskich źródeł nafty i pokładów rudy żelaznej. Pod koniec imperium Habsburgów istniały w Kimpulungu trzy cerkwie, w tym dwie prawosławne i jedna unicka, jeden kościół rzymskokatolicki i synagoga.

Co dla nas ciekawe , przed I wojną światową mieszkało tu kilkuset Polaków.

Przy samym wjeździe cerkiew ze wspaniale wymalowaną wieżą .

          

Musi być nowa , bo jest tak czysta jak tylko może być . Nie jest biała a kremowa. Zbudowana na kształt i wzór okolicznych monastyrów.

  Kawałek dalej istna perła . Absolutne cudo.

Cerkiew Św. Nicolas’a 

Kilkadziesiąt metrów dalej kolejne  – Orthodox Cathedral ( Sobór Prawosławny )  Biały jak śnieg, dachy z ceramicznej kolorowej mozajki.

             

W niczym nie przypomina  naszych ceglanych kościołów . Bardziej przypomina pałac. 

     

Cieszę się , że jest piękna pogoda , bo w pochmurny dzień nie byłoby takiego wrażenia,

         

 Teraz na znaną nam z nocnego pobytu stację benzynową.

Odpoczęliśmy tam chwilę . Przy okazji podratowałem baterie w laptopie . Zgrałem zdjęcia z karty . Wypiliśmy po kawie   (   ja też  !!! ) , zjedliśmy jakieś bułeczki , zrobiłem stąd kilka zdjęć , bo ze stacji piękny widok na kolejny kościół , okoliczne góry i miasteczko.

            

Z wolna ruszyliśmy zwiedzać Bukowinę . Tu właśnie zlokalizowane jest najwięcej monastyrów , w tym te pięć najważniejszych i najbardziej znanych .  Dwa już za nami.  

Ziemia Monastyrów. No i gdzie jechać ? Cała piatka Monastyrów w najbliższej w okolicy.

 Teraz trochę o historii Bukowińskich monastyrów.

Pierwsze murowane cerkwie Mołdawii , której centrum znajdowało się wówczas właśnie na Bukowinie . ( Rumunii jeszcze wtedy nie było , to państwo powstało dopiero w 19 wieku ) powstały wraz z utworzeniem państwa mołdawskiego w końcu XIV w. w pierwszych siedzibach hospodarskich , w Radowcach, Serecie i Suczawie. Znaczny rozwój budownictwa sakralnego nastąpił w 15 wieku za panowania hospodarów Aleksandra Dobrego i  Stefana Wielkiego . Wedle tradycji Stefan miał ufundować ponad 40 cerkwi i monastyrów – tyle, ile miał stoczyć bitew w czasie swego długiego panowania. Wtedy też powstały pierwsze malowidła pokrywające jedynie wnętrza budynków.

Upadek Hospodarstwa Mołdawskiego pod naporem osmańskim spowodował osłabienie działalności fundacyjnej hospodarów mołdawskich. Mimo to nowe cerkwie i monastyry nadal powstawały – czy to za sprawą tych hospodarów, których pozycja była dość mocna, jak Piotr Raresz (1527–1538 i 1541–1546) lub Aleksander Lăpuşneanu (1552–1561 i 1564–1568), czy też za sprawą lokalnych dostojników, jak metropolita Grigore Roşca.

 Obok charakteru religijnego miały znaczenie obronne – wobec niemożności wznoszenia zamków wskutek tureckiego zakazu, mocno fortyfikowane, miały służyć jako punkty oporu.

 W przypadku cerkwi klasztornych świątynie otoczone były czworobokiem murów obronnych, często wzmocnionych w narożach basztami, z bramą wjazdową na osi jednej z pierzei murów. Budynki mieszkalne, gospodarcze itp. nie przylegały do cerkwi, ale do wewnętrznej strony murów obronnych – cerkwie stały samodzielnie w centrum klasztornego kompleksu, odsłonięte z wszystkich stron (odmiennie niż w architekturze zachodniej, gdzie kościół klasztorny zazwyczaj przylega do kompleksu klasztornego).

 Szczególne znaczenie miało panowanie Piotra Raresza, próbującego zrzucić zwierzchnictwo tureckie . Wtedy to poza wznoszeniem nowych i rozbudową istniejących już cerkwi i monastyrów zaczęto  realizować bogaty program ozdabiania świątyń zewnętrznymi malowidłami, zajmującymi wszystkie ich ściany  stanowiące m.in. manifest ideowy oporu przeciwko Turkom.

 Zwyczaj ten kontynuowany był później, choć stopniowo zanikał a wraz z coraz większą zależnością od Turcji zanikał też antyturecki charakter fresków. Wtedy też Mohyłowie ufundowali ostatnią z malowanych z zewnątrz cerkwi w monastyrze Suceviţa (koniec XVI w.). Monastyr Dragomirna był ostatnim wybudowanym w tym okresie. Po upadku Mohyłów centrum polityczne uzależnionej od Turków Mołdawii ostatecznie przeniosło się na południe, do Jass. Bukowina znalazła się na marginesie zarówno politycznym, jak też i kulturalnym co właściwie wstrzymało całkowicie rozwój budownictwa sakralnego w tym rejonie.

 W 1775 duża część Bukowiny weszła w skład monarchii Habsburgów. Reformy józefińskie spowodowały usunięcie zakonników z niektórych cerkwi. Cerkwie powoli niszczały, nie było środków na ich remonty.

 Proces ten miał miejsce również w czasach komunistycznych. Zmiana nastąpiła dopiero po 1989. Monastyry ponownie były obejmowane przez prawosławnych mnichów i mniszki i podjęto energiczne działania w celu ich ratowania i restauracji.

 Dzisiaj stanowią one jedne z najcenniejszych zabytków Rumunii.

Tyle encyklopedia , przewodniki i wikipedia i ja sam – dla zainteresowanych oczywiście 🙂

 — + —

Skręcamy na Sadową , tędy dojedziemy do Moldovity.

Kilkaset metrów i zaczyna się Sadowa a w niej przepiękny kościółek .

Przed nim wieża obecnie pewnie dzwonnica , na niej dach z kolorowych dachówek . Zupełnie inna mozajka i kolor terakoty niż na właściwym kościele. 

 

             

Mało tego, wieża kościoła i samo pokrycie do złudzenia przypomina tę z soboru. Aż trudno uwierzyć , że to nie to samo zdjęcie. Różnią się tylko kolorowym wzorkiem na dachu.

  

 No nie za darmo , był datek . Za drobną opłatą pozwolił mi się gość sfotografować ale jak zobaczył , że to dwa Euro to coś tam szemrał pod nosem. Bin Laden jeden.

Przed wejściem do kościoła mała salka a w niej ikonek , do wyboru ,  do koloru .

Kościół na nasze szczęście pusty , ksiądz ( pop  ?) i jakiś kościelny kręcili się w okolicy ale nie zwracali na nas kompletnie uwagi. Co od razu wykorzystałem uwieczniając skromne wnętrze świątyni.

          

A w niej świetny tron z wyszywaną tapicerką , nie sądze żeby ktoś na nim siadał . Jak to tak , na wizerunkach świętych ? 

         

Na końcu ikonostas ale nie taki typowy , bardziej jak ołtarz . Na całej powierzchni koscioła dywany . Wszędzie ikony. Kolorowe freski na ścianach i sufitach . Jak to w prawosławnym kościele ale trochę inaczej niż w malowanych cerkwiach.

        

Zwiedzamy kościelny cmentarzyk. Wszędzie biel. Nie spotyka się tu smutnych czarnych grobowców , pieczar czy innych takich polskich wynalazków. Generalnie skromność , taka zwykłość  … … żadnej popisówy.

Na końcu Sadowej ukryta przed wzrokiem cerkiew. Nie mogłem do niej w żaden sposób podjechać. Zaglądałem przez jakąś siatkę między domami. Iwonka odpuściła , ja po chwili też. Zrobiłem dwa zdjecia i jazda.

       

Bukovina , Bukovina

Wreszcie możemy podziwiać okolicę . Maździa pnie sie coraz wyżej . Widoki jak u nas w Beskidach.

               

W zrobieniu dobrych zdjęć przeszkadza ta nieszczęsna mgiełka ( UV ) ale jest na co popatrzeć. Zresztą zdjęcia nie na konkurs.

 Nagle jakiś camping . Na nim żałosne domki z pilśniowej płyty , dramat !!! ale okazuje się , że zaraz obok w tym samym kompleksie super pensjonat. Moldovia Lula czy jakoś tak. Zresztą na domki też chętnych nie brakuje.

 Trafił mi się wreszcie strumień . Można było się umyć i odświeżyć , co prawda w lodowatej wodzie ale to sama radość po nocy w samochodzie.

       

 Przyszedł czas na wygłupy . Ma się tę wagę , nie ma co 🙂

Dalej trochę jazdy po serpentynach i …

 

 Moldovița – obronny monastyr  pod wezwaniem Zwiastowania .

 Pierwszy monastyr w tym miejscu został wzniesiony już w latach 1402–1410 przez hospodara Aleksandra Dobrego, uległ jednak zniszczeniu wskutek osunięcia się ziemi. Dzisiaj można odnaleźć pozostałości murowanej cerkwi położone o ok. 700 m w głąb doliny od istniejącego obecnie monastyru.

 Monastyr został ponownie zbudowany w 1532 r. z fundacji hospodara Piotra Raresza.

Fasady cerkwi ozdobione jak w innych cerkwiach . Malowidła wykonano w 1537 r. Ich autorem prawdopodobnie był ten sam Toma z Suczawy, który namalował freski w Homouruli z tą różnicą tu dominuje ciemna  czerwień i  brąz.

 Pozostałe zabudowania monastyru wraz z murami obronnymi , wieżą ponad bramą i basztami w narożnikach pochodzą z XVI w. Zostały później przebudowane w XVII w. 

 — + —

Monastyr otoczony kamiennym murem porośniętym dziką winoroślą . Wygląda doskonale , szczególnie stara baszta z bramą wejściową. Tuż przed nią przycupneli pielgrzymi . Dla nich te monastyry to jak u nas Jasna Góra.

   

 W środku ładny ogród i kolejna kolorowa cerkiew przypominajaca wielki , stary ul.

Brama od środka wygląda jeszcze lepiej .

    Cerkiew podobna  do innych wcześniej przez nas oglądanych .  Na niej taki sam daszek jak w ulu i kolorowa wieżyczka .

     

Na ścianach święte grafitti. Nie ma sensu po raz kolejny opisywać wszystkich gdyż powtarzają się jak w poprzednich monastyrach. Wymienię je tylko z grubsza : 

Jest  „hierarchia niebiańska” ,  Maryia z Dzieciątkiem,  Po bokach oczywiście  serafiny i wszyscy święci, prorocy, apostołowie, ojcowie Kościoła, męczennicy, pustelnicy i różni inni mnisi.

Oczywiście jest też Drzewo Jessego , są też nie widzieć czemu  filozofowie antyczni, m.in. Platon

Jest też znana scena oblężenia Konstantynopola przez Persów i jego do upadku  w 1453 r. jako symboli obrony świata chrześcijańskiego przed ekspansją osmańską.

Na słupach przedsionka – sceny z Księgi Rodzaju, żywot św. Mikołaja oraz świętych wojowników w tym  św. Jerzego.

Czyli to co w innych cerkwiach inne jest tylko to , że jest jeszcze Baranek Boży i mały Jezus w kielichu symbolizującym łódkę albo kolebkę . 

Nieprawdopodobne są te malowidła .Większość w doskonałym stanie mimo , że są na zewnątrz budynku.

          

Pakuję sie do środka . Zaczyna się kombinowanie z aparatem . Za ciemno , znowu wszystko poruszone. Nie ma jak zaatakować , sami wierni obcinają mnie takim wzrokiem w ogóle widząc aparat , że na chwilę poddaję. 

          

 Kolorowe sklepienia robię oczywiście z przyczajki

Malowidła wewnątrz dokładnie takie jak w poprzednich monastyrach:

W otwartym przedsionku scena z sądu ostatecznego 

Na samej górze, pośrodku widnieje Starzec Dni ( Bóg Ojciec ) , aniołowie zwijający niebo i dalej reszta jak w Voronet. Poniżej Chrystusa w Trójcy znajduje się tron z księgą – tzw. hetimasią. Z nią powiązana jest waga, która waży występki i dobre uczynki ludzi .

Co ciekawe przy wadze znajduje się XIX-wieczne graffiti rodziny Kochanowskich, być może tych z Czerniowiec. Antoni Kochanowski był przez jakiś czas zarządcą Księstwa Bukowiny.

W przednawiu – Maryja z Dzieciątkiem w towarzystwie aniołów i proroków ,  na ścianach sceny z życia świętych i męczenników

W sali grobowej pochowany jest dobroczyńca klasztoru , w tym przypadku to metropolita mołdawski Efrem, zmarły w 1619 r.

W nawie : obraz wotywny z księciem Piotrem Rareszem, ofiarującym cerkiew Chrystusowi,

a także wniebowzięcie  Bogurodzicy no i oczywiście złoty iconostas wraz ze zwyczajowymi ikonami.

W apsydzie ołtarzowej , przesłonięte ikonostasem sceny związane z Ostatnią Wieczerzą . W kopułach trzech absyd kolejno jeszcze raz Maria z Dzieciątkiem , sceny z ukrzyżowania i zesłania ducha świętego .

bezpośrednio nad głową  Chrystus Pantokrator otoczony przez serafinów i zwykłych aniołów,  proroków i królów żydowskich , jest też Św. Mikołaj i inni. Na ścianie głównej kopuły – sceny z narodzin Chrystusa

      

Obchodzimy całą świątynie dookoła . Niestety malowidła na ścianie północnej zostały zniszczone wskutek deszczów, dostrzec tam można dziś zaledwie pozostałości niewyraźnych  fresków 

Poza tym ładnie tu , tak zielono i spokojnie , gdybyśmy byli wcześniej zapewne byłaby tu absolutna cisza.

Cały teren tego monastyru pełen zieleni. To chyba najbardziej zielony monastyr ze wszystkich , które do tej pory oglądaliśmy.

A to dom dla mnichów , na dole chyba kuchnia .Ładne to wszystko , balkon , na jego całej długości kwitnące kwiaty w skrzynkach . Kamienny budynek przylegający do muru i baszty. Ładne miejsce. Wszystko tu ładne ! 

są też zupełnie zwyczajne budynki gospodarcze 

Co jakiś czas przemykają po cichutku jak duchy siostry zakonne.

W narożniku  znajduje się dom mieszkalny wzniesiony na początku 17 w. Teraz jest tam muzeum . W środku mnóstwo eksponatów . Najcenniejszy wydaje się tron przypisywany Piotrowi Rareszowi, Epitafium wyhaftowane na tkaninie podobno z z 1494 roku, a także monety, kilkanaście  ikon , najstarsze z 17 w. oraz księgi liturgiczne i psałterze .

 Na dziedzińcu drewniana studnia , woda lodowata . Ale ulga w tym upale . Pstrykam kilka zdjęć .

Siostry dbają o ogród wszędzie zielono , do tego sprzedają ikony i pamiątki. 

Jeszcze tylko spacer po zielonych ogrodach i czas się zbierać.

Przed samym monastyrem na płocie wystawione na sprzedaż obrusy , serwety , chusty i małe dywaniki.

Tuż obok  –  Trzeci oddech kaczuchy

    

 W planie następny Monastyr – Sucevita .

Matko  – Była Moldovita , teraz Sucevita , czekam tylko aż będzie Bobovita i Siniorita Margarita.

Najpierw jednak spory kawałek przez mocno zalesione całkiem spore górki. Serpentynki jak się patrzy i to przez kilka kilometrów

Wreszcie górki sie skończyły i zjechaliśmy na nizinę . Od razu ukazał nam się oddalony o kilkaset metrów od drogi duży zamkowy kompleks.  Na zielonej , wielkiej polanie , potężne mury obronne , cztery baszty narożne, normalne fortyfikacje.

Kto by tam pomyślał , że to klasztor. Z parkingu do bramy prowadziła zadrzewiona aleja , na jej końcu wieża z bramą , zupełnie nie wygląda to na wejście do klasztoru.

 

To własnie Sucevița – obronny monastyr  pod wezwaniem Zmartwychwstania . Wydaje się większy i nie tylko dlatego , że teren jest większy . Sama cerkiew jest większa.

 Monastyr został ufundowany przez przedstawicieli rodu Mohyłów: Jeremiego i Szymona , przyszłych hospodarów oraz Jerzego przyszłego metropolitę mołdawskiego z końca 16 wieku.

 Od 1595 r. był stopniowo rozbudowywany i w tym okresie zbudowano wokół niego potężne mury z narożnymi basztami, a samą cerkiew ozdobiono freskami zewnętrznymi (1595-1596), których autorami byli malarze Sofronie i Ion.

 W ten sposób Mohyłowie próbowali pokazać potęgę swojej rodzącej się dynastii, działajac jak ich wielcy poprzednicy  Aleksander Dobry, Stefan Wielki czy Piotr Raresz .

 Z początku myślałem , że kasy tu nie ma a bilety sprzedaje siostra siedząca przed żelaznymi wrotami przy zwyczajnym stole  ale nie . Siostra prowadziła jakąś agitację , może miała jakieś przewodniki ale daliśmy jej spokój. Kasa była w bramie.

       

Jak widać to żeński klasztor.

Przechodzimy przez bramę . Na dziedzińcu krzyż klasztorny i kolejna kolorowa cerkiew. Jest większa od pozostałych gdyż posiada dwukopułowe przednawie. Do tego przedsionek posiada duże okna , rzadkie w innych tego typu cerkwiach. Ma też dobudowane po bokach przedsionka arkadowe ganki, z wejściami do cerkwi.

Ściany kolorowe jak we wcześniejszych monastyrach ale są w świetnym stanie, także na ścianie północnej, zazwyczaj zniszczonej przez wiatry wiejące głównie z tego kierunku. Na tej właśnie fasadzie znajduje się wielka scena drabiny cnót. 

      

 No i to coś 🙂    >>>  podejrzanie wygląda . Nie wiemy do czego służyło i nawet chyba nie chcemy wiedzieć.

Na wschodniej ścianie coś nowego , pionowe nisze a na nich widziana wcześniej  „hierarchia niebiańska”. Na okrągłej absydzie kolejno przedstawienia Boga Ojca jako „Starca Dni” Jezusa Chrystusa, Marii z Dzieciątkiem, oczywiście scena Deesis oraz Chrystus jako Baranek Boży. Po bokach aniołowie, prorocy itd.

 Jest coś nowego , na samym dole znajduje się Jan Chrzciciel w nowym wcieleniu, niosący swą własną odciętą głowę.

Dalej drzewo Jessego i znowu starożytni filozofowie Pitagorasa, Sofoklesa, Platona, Arystotelesa, Solona, a nawet Sybilla może dlatego , że nauki ich wywarły na chrześcijaństwie swoje piętno.

Przed wejściem duży ganek arkadowy ozdobiony  scenami z Apokalipsy św. Jana,  – opadanie gwiazd, czerwone Słońce, spadanie gór do morza, otwartą księgę, przybycie sprawiedliwych, jeźdźców Apokalipsy , jest też klasyczna śmierć  z kosą. Jest też dwóch jeźdźców w ubiorach tureckich, co oznacza zapewne zagrożenie osmańskie.

Nie jest to może dobre porównanie , do tego może trochę nie na miejscu ale nadal kojarzy mi się to z barwnym komiksem albo tatuażem.

Setki obrazków przedstawiąjących scenki z biblii . Lekko kilkaset świętych postaci , przynajmniej tych ze złotymi aureolami. Z jednej strony dominuje kolor niebieski . Wszystko w doskonałym stanie.

        

Z boku równie barwny ganek  kryjący wejście do środka. Wzdłuż kolumn podtrzymujących arkady widnieją trąby Apokalipsy. W północnym ganku znajdują się malowidła przedstawiające sceny z Genesis.

Generalnie masakra !!!

Teren ogromny , wkoło solidne  mury, do nich przytulone klasztorne zabudowania.

            

Po schodkach wchodzimy do ganku , z niego do przedsionka . Nad nami Sąd Ostateczny , taki jak gdzie indziej :  Starzec Dni , aniołowie zwijający niebo , znaki zodiaku. Jednym słowem norma . Zaczyna mnie to pomału nudzić.

 Nad przedsionkiem w kopule Maria z Dzieciątkiem .

 W podwójnym przednawiu na sklepieniach : Chrystus,  w drugiej części Trójca Święta ( deesis ) 

W pomieszczeniu grobowym, zawierającym tradycyjnie szczątki fundatorów freski przedstawiające żywot Mojżesza.

Dalej w nawie tradycyjnie obraz wotywny przedstawiający fundatora Jeremiego Mohyłę. Norma.

 Są też malowidła przedstawiające Pasję – mękę pańską , czyli ostatnie dwanaście godzin z życia Jezusa.

Wychodzimy . Posiedzieliśmy trochę w przedsionku , odpoczęły moje schodzone nogi i dalej na spacer po terenie klasztoru.

Nie wiem czy to na murach to hurdycje , czy pomieszczenia gospodarcze ale raczej to pierwsze.

           

W zabudowaniach klasztornych przylegających do murów znajduje się muzeum. W środku 16 wieczne ikony , przedmioty liturgiczne, gobeliny przedstawiające braci Mohyłów , oraz księgi.

Z tyłu specjalne stojaki do palenia smukłych świeczek tzw. Ofirków.

  

Jesteśmy już pomału zmęczeni .  Za nami pięć głównych rumuńskich monastyrów. Co jeden to ładniejszy, wokoło raz mnisi, raz  mniszki, cisza, kadzidła, niespotykane malowidła, atmosfera pełna zadumy i szacunku do wszystkiego co jest w środku . Wszystkie one dla Rumunów ale również innych nacji wyznającymi orthodox są jak Jasna Góra dla wiary rzymsko-katolickiej. Poza nimi ciekawi ludzie, często w ludowych , odświętnych strojach . Poza tym wszędzie ciekawi ludzie, często w ludowych , odświętnych strojach.

Pomału staliśmy się zawodowcami w temacie 🙂

Zapewne pójdziemy do prawosławnego nieba za odwiedzenie ich nieomalże wszystkich, w tak krótkim czasie.

— + —

Wracając do Maździ zahaczamy o miejscowe stragany . O – ho ! Jak zwykle jest wszystko ale są też inne niespotykane rzeczy szczególnie maści na wszelkie dolegliwości i takie tam .

No i ta laska na czerwono , jak z Moulin Rouge.

Ruszyli . Kilkanascie km dalej wjeżdżamy do małego miasteczka . Przed nami Marginea . Przy wjeździe jakiś wielki dzbanek . Nie wiemy o co chodzi . Okazuje się , że  Marginea  to ceramiczne centrum Rumunii. 

Wszędzie do kupienia ceramika w różnym wydaniu . Trafiamy do sklepów z mnóstwem ceglanych garnków i naczyń . Są też dziesiątki w innych kolorach i z innego materiału. Wcale nie jest tanio , płacić trzeba co prawda gotówą ale o dziwo obok jest bankomat.  Jest tu mnóstwo świetnych rzeczy , nawet tych , które chcieliśmy kupić wcześniej w centralnej Rumunii ale się nie udało . Dla nas raj.

 

 Największe wrażenie wywarł jednak na mnie pan w pastelowo żółtym pulowerku, nie wypadało tak wprost więc zrobiłem lustrzane odbicie. Miodzio 🙂 

 

Robimy pokażne zakupy , wariactwo jakieś , to dopiero nasz trzeci dzień tak naprawdę drugi a my kupujemy kruchego tawaru , aż miło.

Będziemy się teraz tłuc z nim po całych Bałkanach przez trzy tygodnie . Nie wiemy jeszcze , że to nie jest nasze ostatnie słowo. Ale do tego dojdziemy, a raczej dojedziemy .

Cały czas mam też w planach wizytę w zakładzie produkującym doskonale znane nam ceglane naczynia w Miercurea Ciuc i wierzę , że tam dojedziemy.

— + —

Z Marginei do Putnej może ze dwadzieścia kilometrów , dlaczego nie skręciłem teraz już nie pamiętam . Może dosyć mieliśmy już tych malowanych cerkwi , teraz wydawały nam się już prawie takie same , trochę nas już znudziły . Sporo jak na jeden dzień. Zreszta co sie odwlecze , to ….  🙂  Zycie pokazało , że jeszcze do Putnej wrócimy i to niedługo. Odpaliłem na południe w strone Kaczyki .

Znowu studnie , no tu już musi być jakaś rywalizacja . Co jedna to piękniejsza . To taki rumuński a teraz już wiem , że i mołdawski zwyczaj

        

Każda posesja może sie poszczycić taką wymyślną studnią .

          

W Maramureszu były bramy , tutaj studnie.

            

            

Pokazały się kolejne bramy ale to już nie to samo co Maramureszu.

        

Ten Pan wypoczywał na ławeczce przed domem , nie protestował gdy zapytałem o zdjecie.

                     

 Psy , lwy , orły, konie,  brakowało mi tylko rodzimych krasnali 🙂

                  

 — + —

Przed nami znak –  Kaczyka  – polska wieś o której dużo słyszeliśmy. Jest w niej Bazylika NMP i Dom Polski . Wieś, kilkanaście chałup , może trochę więcej, niestety jest tu jakiś festyn ( Matki Boskiej Zielnej ), droga zastawiona samochodami na odcinku paru kilometrów i to z obydwu stron, policja kieruje ruchem, miejscowi walą jak w dym, nam się już nie chce, nie będziemy dmuchać dwóch kilometrów z buta  ( a teraz wiem , że więcej ). Może drugim razem. 

 A to zasrańce :))))) ciekawe co Bocian na to ?

              

Do Bułgarii kawał drogi ale już normalną drogą, bez gór, serpentyn i innych niedogodności. Na nasze szczęście  w Falticeni „łapiemy” Anatola – kierowcę busa na trasie Ukraina-Turcja . Jedzie szybko znając drogę, miejsca patroli i fotoradary . Dwa razy nawet ze sobą rozmawialiśmy przy jakichś przestojach. Stąd wiem , że Anatol i co tu robi , niestety tracę zająca w Ploeszti . On ma zbiornik na 1000 km ja na 200 🙁     Jakby nie patrzeć śmignęliśmy 370 km w cztery godziny . Jadąc normalnie tłukłbym sie po tych drogach pewnie z siedem co chwilę zwalniajac do 50 km/h.

Zachód słońca łapie przed Bukaresztem.

     

Rumunia już tu równiutka , jedna wielka polana .  Co chwilę widać niewielkie szyby naftowe.

Omijam po Ringu Bukareszt i po 40 min jesteśmy w Giurgiu .

W Ruse już za mostem po drugiej stronie Dunaju spotykam Anatola . Żegnamy się życząc dobrej drogi.

W Warnie już z daleka widać pięknie oświetlony na niebiesko most . Niestety nie wyciągam statywu i zdjecia mocno poruszone .

Wjeżdżamy na pusty prawie most , ciemno wkoło. 

 Na miejsce dojeżdżamy około drugiej. Nie licząc Monastyrów ( 130 km ) z samej Marginei do Obzoru ponad 800 km. ładnie pan Marek na raz pociągnął , chwała Anatolowi 🙂

Nie budzimy nikogo tylko od razu pakujemy się do naszego pokoju. W końcu jesteśmy tu już piąty raz z rzędu. Wszystko czeka przygotowane, rewelacja.

Nie kładziemy sie jednak , idziemy na plażę do naszego barku

i na wschód słońca.  

            

Pomału zaczyna się spektakl .

           

 — + —

 

Cd.  część 4

Obzor  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Cd    Część  4